Twee en een half jaar duurde het ongeveer. Twee en een halve lange, ongemakkelijke jaren. In eerste instantie had ik nergens last van. Maar na een aantal weken begon het te wringen. Ik voelde me misplaatst. Verloren. Gedesoriënteerd. Alsof ik midden in de nacht was thuisgekomen en het lichtknopje niet meer kon vinden. Wat was er loos met mij? Pas maanden later vond ik, toevallig, het antwoord. Ik las een artikel op LinkedIn en herkende alle symptomen die benoemd werden. Wat bleek? Ik had een klassiek geval van een ‘omgekeerde cultuurshock’.
Ik woonde nog in het buitenland toen ik voor het eerst over het bestaan ervan hoorde. ‘De omgekeerde cultuurshock is een emotioneel en psychologisch ongemak dat mensen ondervinden wanneer zij naar huis terugkeren na een aantal jaren in het buitenland te hebben doorgebracht’. Volgens de kenners pittiger dan de traditionele cultuurshock en van langere duur en complexer naarmate je langer weg bent geweest.
Het leek me een sterk verhaal. Hoe kan je in hemelsnaam een cultuurshock krijgen in je eigen land? Je hoeft je niet te verdiepen in nieuwe gebruiken, je spreekt de taal, je kent de sociale omgangsvormen en -normen, de waarden. Je kent de weg, het eten is je niet vreemd, je familie woont er en je vrienden van vroeger. Maar ik kreeg de deksel flink op mijn neus… ‘Thuis’komen bleek het moeilijkst van allemaal.
Ik lachte, ik huilde, ik leefde
Ik was 23 lentes jong toen ik Lao Tzu’s ‘De reis van duizend mijl begint met één stap’ op mijn enkel tatoeëerde en met een enkeltje in de hand naar het buitenland vertrok. Ik had geen recht omlijnd plan. Hoelang ik weg zou blijven wist ik niet, maar één ding wist ik zeker: ik wilde de wijde wereld in. Vooral de eerste paar jaar was alles één grote achtbaan. Ik paste me, met vallen en opstaan, aan culturen aan die totaal anders waren dan de mijne, maakte stomme fouten omdat ik de situatie niet begreep, werd vierkant uitgelachen om rare dingen die ik zei of deed, ging honderden keren op mijn bek. Ik lachte, ik huilde, ik leefde, ik groeide. En uiteindelijk raakte ik zo gewend aan al die nieuwe routines van mijn nieuwgekozen thuisland, dat ze tot mijn eigen norm verwerden.
Teruggestopt in mijn kooi
Zeventien jaar later kwam ik terug. De tatoeage op mijn enkel was al wat wazig geworden, maar de veranderingen in mijn leven waren haarscherp: ik verhuisde van een miljoenenstad die nooit slaapt naar het gemoedelijke Leiden. Van dagelijks op mijn slippers lopen, naar laarzen (en een jas!). Van elke dag rijst en bonen voor lunch naar een bruine boterham met kaas. Van leven zonder agenda naar maanden van tevoren een afspraak vastleggen… Het voelde alsof ik een vrijgelaten vogel was, die was terug gestopt in haar kooi.
Toen ik me na het artikel op LinkedIn realiseerde dat ik een omgekeerde cultuurshock had, begon ik me er verder in te verdiepen. Ik vond meer herkenningspunten. Ook ik bleek een geïdealiseerde versie gecreëerd te hebben van mijn moederland: in Nederland is iedereen heel ruimdenkend hoor! Of: in Nederland laat niemand afval achter op het strand! Of: topless in Nederland is echt heel normaal! Ja echt, ik heb het allemaal geroepen – en nog veel meer. Daarnaast had ook ik onbewust verwacht, uiteraard geheel ten onrechte, dat er tijdens mijn afwezigheid niets was veranderd. Maar het leven thuis was zonder mij gewoon verdergegaan (hoe dúrfden ze!).
Verwarrende desoriëntatie
Ik probeerde mijn weg te vinden in het donker, op de tast. Of, zoals Robin Pascoe, de auteur van het boek Homeward Bound, schrijft: ‘Alsof je je contactlenzen in de verkeerde ogen draagt.’ Die desoriëntatie was verwarrend. Ik had een constant gevoel van incompleet zijn en worstelde steeds weer met de vraag hoe ik in weer in Nederland zou kunnen passen. Nu, jaren later, begrijp ik dat het hem zat in het feit dat ik me in mijn oude wereld moest aanpassen aan nieuwe omstandigheden en de ideeën die ik had over mijn oude wereld met mijn oude manier van leven naar een nieuwe wereld met een nieuwe manier van leven moest actualiseren.
Permanente buitenlander
Ondertussen ben ik alweer jaren terug in Nederland en de desoriëntatie van mijn omgekeerde cultuurshock is weggeëbd. Voel ik me thuis? Mwoah, nooit 100%. Ze zeggen dat als je eenmaal in het buitenland hebt gewoond, je een permanente buitenlander zult blijven en je nooit meer ergens thuis voelt. Of, om Goethe te citeren: ‘Niets is te vergelijken met het nieuwe leven dat de ontdekking van een ander land een bedachtzaam mens schenkt. Hoewel ik nog steeds dezelfde ben, geloof ik tot op het bot te zijn veranderd.’
Het misplaatste gevoel is uiteindelijk nooit écht weggegaan.
Op naar de traditionele cultuurshock
Daarom ben ik megablij dat ik net samen met mijn partner een huis in Portugal heb gekocht – een langgekoesterde droom die uitkomt. Maar weet je wat ik me nou afvraag? Of ik straks dan weer te maken krijg met een traditionele cultuurshock! ‘De [traditionele] cultuurshock is het gevolg van de overgang van een vertrouwde naar een onbekende cultuur. Het omvat de schok van een nieuwe omgeving, het ontmoeten van veel nieuwe mensen en het leren van de gebruiken van een nieuw land.’
Nieuwsgierig hoe ik het ga beleven? Ik ook! Zal het door mijn eerdere ervaring anders zijn? Of gaat het hele riedeltje weer van voren af aan beginnen? Watch this space, als het zo ver is zal ik er vast iets over delen.
Bronnen:
https://en.wikipedia.org/wiki/Culture_shock
https://vancouversun.com/news/community-blogs/reverse-culture-shock-learning-how-to-come-home
https://www.state.gov/m/fsi/tc/c56075.htm
