Welkom bij ‘Transformative Tales: Voices of Empowerment’, een interviewserie die zich richt op inspirerende vrouwen die actief betrokken zijn bij het aanpakken van urgente kwesties zoals ongelijkheid, sociale rechtvaardigheid en klimaatverandering. Met deze interviews streef ik ernaar de stemmen en verhalen van vrouwen die een verschil maken in onze wereld te versterken. En met vrouwen bedoel ik iedereen die zich als vrouw identificeert. Hun ervaringen, inzichten en initiatieven zijn onschatbare inspiratiebronnen voor ons allemaal!
Laten we samen het verschil maken, één verhaal per keer! 🌟
Maureen Seshoka: vrouwenrechten en een rechtvaardige energietransitie in Zuid-Afrika
“Sta op, neem je plek in en laat je stem horen!” Dit zijn de woorden waar Maureen Seshoka naar leeft. Als nationaal coördinator van Women Affected by Mining United in Action (WAMUA*) zet zij zich onvermoeibaar in om vrouwen uit de Zuid-Afrikaanse mijnbouwgemeenschappen te mobiliseren om voor zichzelf op te komen. “Veel vrouwen nemen genoegen met onnodige situaties, zoals huiselijk geweld en economische tegenspoed,” legt Maureen uit. “Ze weten niet wat hun rechten zijn of dat ze zichzelf kunnen onderhouden – zelfs met beperkte middelen. Maar ik ben het levende bewijs dat een beter leven mogelijk is.”
Hoewel het werk van Maureen is gericht op het helpen van vrouwen om hun leven in eigen hand te nemen, gaan haar inspanningen veel verder dan individuele strijd. Ze is ook toegewijd aan het aanpakken van de bredere uitdagingen waar mijnbouwgemeenschappen mee te maken hebben – problemen die zowel het milieu als het dagelijks leven van de mensen die er wonen schade toebrengen. Om het belang van Maureens werk met vrouwen volledig te begrijpen, is het belangrijk om eerst naar het bredere plaatje te kijken: de gevolgen van mijnbouw voor deze gemeenschappen.
Het grotere plaatje: de impact van mijnbouw
De meeste Zuid-Afrikaanse mijnen zijn eigendom van buitenlandse bedrijven die grondstoffen zoals mangaan en platina voor export winnen. Dit heeft voor de lokale gemeenschappen geleid tot vervuild water, aangetaste landbouwgrond en beschadigde ecosystemen. “Onze boerderijen hebben het zwaar door het stof van open mijnen, dat onze gewassen aantast. Zelfs onze beken zijn vervuild en onze dieren lijden er ook onder,” legt Maureen uit.
Ironisch genoeg worden veel van deze grondstoffen gebruikt voor duurzame oplossingen in het mondiale noorden. “Mangaan wordt geëxporteerd naar landen zoals Nederland, waar het wordt gebruikt voor batterijen van fietsen en elektrische voertuigen, en platina is essentieel voor zonnepanelen en elektronica,” merkt Maureen op. “Dus ze nemen de grondstoffen van ons, Zuid-Afrikanen, mee naar het buitenland en laten ons achter met ziektes, armoede en milieuschade.”
Een visie voor een rechtvaardige energietransitie
Ze is echter duidelijk: zij pleit niet voor het sluiten van de mijnen. Haar visie is dat mijnbouwactiviteiten overstappen op duurzamere energiebronnen, waardoor de afhankelijkheid van fossiele brandstoffen afneemt en er keuzes worden gemaakt die zowel het milieu als de lokale gemeenschappen ten goede komen.
Volgens Maureen betekent een écht rechtvaardige energietransitie dat lokale gemeenschappen als partners betrokken worden bij projecten voor hernieuwbare energie, zodat ook zij profiteren van de veranderingen. “Onze zorg als door mijnbouw getroffen gemeenschappen is: wie profiteert van de mijnbouw en hoe kunnen wij er ook van profiteren?” zegt Maureen. “Als er zonneparken worden geplaatst, krijgen onze gemeenschappen dan gratis of in ieder geval goedkopere elektriciteit? En als ze onze landbouwgrond gebruiken, kunnen we daar dan nog steeds landbouw bedrijven? Deze projecten zouden agro-zonneparken moeten zijn, zodat wij, vrouwen die door mijnbouw zijn getroffen, onder de panelen voedsel kunnen planten en onze gezinnen kunnen blijven onderhouden,” dringt ze aan.
Van gemeenschap naar vrouwen
Hoewel Maureens visie voor een rechtvaardige energietransitie gericht is op systeemverandering, is haar dagelijkse werk zeer persoonlijk en richt het zich op het leven van vrouwen die rechtstreeks door mijnbouw worden getroffen. Ze weet uit de eerste hand met welke uitdagingen deze vrouwen te maken hebben en haar ervaringen vormen de basis voor haar inzet om hen te ondersteunen en duurzame verandering teweeg te brengen.
Jaren geleden keerde Maureen, na een turbulent huwelijk in Pretoria, terug naar het huis van haar moeder in Limpopo. Daar begon ze een bescheiden inkomen te verdienen door een kinderdagverblijf te runnen en kleding en Tupperware te verkopen. “Vrouwen vroegen me: ‘Hoe kun je het je veroorloven om je kinderen naar een privéschool sturen?’” herinnert ze zich. “Dat zette me aan het denken: ‘Ik moet deze vrouwen laten zien dat ze ook zelfstandig kunnen zijn.’ Je hebt geen man nodig om je financiële baas te zijn. Een echtgenoot moet een partner zijn. Alleen dan kun je echt genieten van het leven en je kinderen opvoeden in een gezonde omgeving. Ik weet waar ik het over heb – ik ben een overlevende van huiselijk geweld en besloot mijn man te verlaten.” Ze pauzeert en voegt dan toe: “Terugkeren naar Limpopo was niet gemakkelijk. Maar ik vond kracht in de steun van andere vrouwen. Daarom wist ik dat ik hetzelfde moest doen – vrouwen helpen om hun leven op hun eigen voorwaarden te leven.”
Onafhankelijkheid opbouwen met vaardigheden
Voor de meeste vrouwen in mijnbouwgemeenschappen is het leven verre van gemakkelijk. Hun pad wordt vanaf jonge leeftijd bepaald door beperkte keuzes. “Als je familie arm is, kunnen ze regelen dat je trouwt in een andere familie. Tegen de tijd dat je zeventien bent, heb je kinderen,” vertelt Maureen. “Je stopt met school, wordt huisvrouw en besteedt je dagen aan schoonmaken, koken en andere huishoudelijke taken.” Door deze cyclus van vroeg trouwen en gebrek aan onderwijs zijn veel vrouwen analfabeet en hebben ze beperkte kennis over hun rechten.
Een van WAMUA’s strategieën om deze vrouwen te ondersteunen is door middel van praktische vaardigheidstrainingen. Ze bieden workshops aan waarin vrouwen leren naaien, zelfgemaakte zeep maken en tuinieren, zodat ze hun gezinnen kunnen onderhouden. Voor veel van deze vrouwen kan het verdienen van zelfs een bescheiden inkomen de dynamiek binnen hun gezin veranderen. Maureen merkt op dat zodra een vrouw een eigen inkomen heeft, haar positie in het gezin verandert. “Als je geen inkomen hebt, word je gemakkelijk uitgebuit en misbruikt door je partner. Financiële onafhankelijkheid geeft vrouwen de kracht om grenzen te stellen.”
Gendergerelateerd geweld bestrijden
WAMUA geeft vrouwen ook voorlichting over hun rechten en maakt hen bewust van gendergerelateerd geweld. Ze organiseren workshops over het melden van seksueel geweld en over het opvolgen van zaken. “We begeleiden de vrouwen bij alle stappen om ervoor te zorgen dat hun rechten worden gerespecteerd. Ze leren bijvoorbeeld dat ze recht hebben op privacy op een politiebureau en om een vrouwelijke agent mogen vragen,” vertelt Maureen.
Gendergerelateerd geweld blijft een van de meest urgente problemen in de Zuid-Afrikaanse mijnbouwgemeenschappen. “In sommige gebieden ligt het percentage boven de 60%,” zegt Maureen, een getal dat de omvang van het probleem onderstreept. Ze legt uit dat wanneer lokale mannen geen werk kunnen vinden in de mijnen – de meeste arbeiders komen uit andere provincies en landen vanwege gezondheidscontroles die lokale mannen vaak niet doorstaan – de daaruit voortvloeiende frustratie vaak wordt afgereageerd op de vrouwen. In reactie hierop creëert WAMUA veilige plekken waar vrouwen met elkaar in contact kunnen komen, hun ervaringen kunnen delen en elkaar kunnen steunen. “Als we samenkomen, staan we sterker,” zegt Maureen, die de cruciale rol van gemeenschap bij wederzijds herstel en veerkracht benadrukt.
Obstetrisch geweld aanpakken
Een ander urgent probleem dat Maureen in haar werk aanpakt, is obstetrisch geweld – een minder bekende maar diep ingrijpende vorm van respectloze behandeling, verwaarlozing en misbruik waar vrouwen mee te maken krijgen tijdens reproductieve gezondheidszorg. “Een zwangere tiener kan bijvoorbeeld te horen krijgen dat ze te jong is om zwanger te zijn, of ik zou te horen krijgen dat ik te oud ben om een baby te krijgen, met mijn 52 jaar,” legt Maureen uit. Dit gebrek aan juiste steun en benadering kan vrouwen ontmoedigen om de noodzakelijke medische zorg te zoeken, wat kan leiden tot ernstige complicaties. Zonder de juiste prenatale zorg kunnen aandoeningen zoals een hoge bloeddruk, zwangerschapsdiabetes of zelfs de noodzaak van een keizersnede onopgemerkt blijven, met risico’s voor moeder en kind tot gevolg.
Het team van Maureen probeert vrouwen voor te lichten over hun rechten op het gebied van reproductieve gezondheidszorg en geïnformeerde toestemming tijdens medische bezoeken. “Alles wat er met een patiënt wordt gedaan, moet met haar toestemming gebeuren,” stelt Maureen. “Vrouwen hebben het recht te weten en begrijpen wat er met hun lichaam wordt gedaan.” Door obstetrisch geweld aan te pakken, vestigt WAMUA de aandacht op een ander facet van de strijd voor vrouwenrechten: respect en waardigheid in alle aspecten van gezondheidszorg.
Culturele normen tackelen
Ondanks de uitdagingen die ze tegenkomt in haar werk, blijft Maureen gemotiveerd. “Ik moet. Voor de gemeenschap en vooral voor de vrouwen. Het is voor hen dat ik vecht – om hun stemmen te versterken en hun plaats veilig te stellen in beslissingen die hun leven vormgeven. Niets over ons zonder ons – vrouwen, neem het heft in eigen handen!” zegt ze gepassioneerd. Ze voegt eraan toe: “Wij, vrouwen, zijn de ruggengraat van onze gezinnen en gemeenschappen. Zonder ons zouden veel dingen niet goed functioneren.”
Maureen is een sterke pleitbezorger van een verandering in denkwijzen, vooral als het gaat om culturele normen en overtuigingen. “Neem bijvoorbeeld het idee dat je je zorgen niet aan je man mag voorleggen,” zegt ze. “Ik zeg niet dat je je partner respectloos moet behandelen, maar we moeten gezonde relaties hebben.” Volgens Maureen heeft de kolonisatie de dynamiek tussen mannen en vrouwen diepgaand veranderd en ideeën over mannelijk gezag geïntroduceerd die oorspronkelijk niet bestonden in de Zuid-Afrikaanse cultuur.
“Voor de kolonisatie nam ik, als ik trouwde, de achternaam van mijn man aan en hij de mijne,” zegt ze. “Niemand bezat iets individueel; alles werd gelijk verdeeld. We ruilden; ik gaf jou een kip en jij gaf mij een maaltijd. Het concept van geld, samen met het idee dat mannen de hoofden van huishoudens waren, werd geïntroduceerd met de kolonisatie. Daarom zeggen we in Ubuntu: ‘niemand bezit iets – alles is van iedereen.’”
Een toekomst geworteld in Ubuntu
Maureens visie op verandering is diep geworteld in deze Afrikaanse filosofie. “Ubuntu betekent dat iedereen je familie is. Elk kind is jouw kind,” legt Maureen uit. “Als je iets verkeerds ziet, grijp je in. Ubuntu benadrukt gemeenschappelijke verantwoordelijkheid en onderlinge verbondenheid.” Ze glimlacht. “De tijd is gekomen voor Afrikaanse vrouwen om op te staan, samen te werken en kennis te delen. We moeten ons verenigen. We moeten terugkeren naar onze roots, Ubuntu in praktijk brengen en samen een goede, gezonde natie opbouwen.”
Noot
*WAMUA is de vrouwelijke vleugel van MACUA (Mining Affected Communities United in Action). MACUA zet zich in voor de rechten van gemeenschappen die worden getroffen door mijnbouwactiviteiten en benadrukt de noodzaak om hen te betrekken bij besluitvormingsprocessen. De missie van MACUA is om ervoor te zorgen dat de stemmen van deze gemeenschappen worden gehoord en dat hun zorgen worden aangepakt, met name op het gebied van milieu-, sociale en economische uitdagingen die voortkomen uit mijnbouwactiviteiten.
**Dit verhaal is tot stand gekomen in samenwerking met ActionAid, een wereldwijde beweging van mensen die samenwerken om mensenrechten voor iedereen te bevorderen en armoede te bestrijden.
