Transformative Tales: Anabela Lemos

Welkom bij ‘Transformative Tales: Voices of Empowerment’, een interviewserie die zich richt op inspirerende vrouwen die actief betrokken zijn bij het aanpakken van urgente kwesties zoals ongelijkheid, sociale rechtvaardigheid en klimaatverandering. Met deze interviews streef ik ernaar de stemmen en verhalen van vrouwen die een verschil maken in onze wereld te versterken. En met vrouwen bedoel ik iedereen die zich als vrouw identificeert. Hun ervaringen, inzichten en initiatieven zijn onschatbare inspiratiebronnen voor ons allemaal!

Laten we samen het verschil maken, één verhaal per keer! 🌟

Anabela Lemos: verzet tegen uitbuiting en strijd voor verandering in Mozambique

Wat drijft iemand om zich te blijven verzetten tegen megaprojecten en politieke machtsstructuren, zelfs als dit de eigen veiligheid in gevaar brengt? Voor de Mozambikaanse milieu- en mensenrechtenactivist Anabela Lemos is het antwoord duidelijk: een diepgewortelde overtuiging dat ze het juiste doet. “Hoe kan ik de mensen die het zoveel moeilijker hebben dan ik in de steek laten? Dat geeft mij de kracht om door te gaan,” zegt ze. “En als ik zou opgeven, wat zou ik dan nog met mijzelf doen? Moet ik mijn overtuigingen loslaten vanwege een bedreiging of frustratie?”

Anabela groeide op in Mozambique toen het land nog onder koloniaal bestuur van Portugal stond. Ze was al op jonge leeftijd bewust van de systematische ongelijkheid en onrechtvaardigheid in haar land. In de jaren ’60 en ’70, tijdens de onafhankelijkheidsstrijd van Mozambique, hoorde ze voor het eerst over milieuproblematiek. “Hier in het zuiden hadden we voor die tijd nog geen benul van dat soort zaken,” vertelt ze. Ze begon zich zorgen te maken. Erover te spreken met haar familie en vrienden. Zich erin te verdiepen. Hoe meer ze erover te weten kwam, hoe meer ze het verband zag tussen milieuproblematiek- en sociale onrechtvaardigheid. “Ik realiseerde me dat je het ene probleem niet kunt aanpakken zonder rekening te houden met het andere. Dus besloot ik me voor beide in te zetten,” legt Anabela uit.

Van communisme naar buitenlandse uitbuiting

Nadat Mozambique in 1975 onafhankelijk werd van Portugal, vormde het land een communistische staat. Gedurende deze periode was FRELIMO (Front voor de Bevrijding van Mozambique) de enige toegestane politieke partij. Door ernstige economische problemen en internationale druk stapte het land in 1990 over op een meerpartijenstelsel en voerde het markthervormingen door. Deze chaotische overgangsperiode, gekenmerkt door een gebrek aan effectieve regelgeving, leidde tot ongecontroleerde buitenlandse hulp, projecten en investeringen.

Een voorbeeld hiervan was een door Denemarken gefinancierd project waarbij verouderde pesticiden en meststoffen uit Europa in Mozambique zouden worden vernietigd. Hiervoor zou een cementfabriek in Matola, waar Anabela woonde, worden omgebouwd tot een verbrandingsoven. “Een klassiek voorbeeld van rijke landen die hun afval dumpen in ons land,” zegt Anabela fel. “De cementfabriek veroorzaakte al ernstige milieu- en gezondheidsproblemen, zoals longziekten en allergieën – een verbrandingsoven zou deze ramp alleen maar verergeren.”

Vastberaden om dit tegen te houden, richtten Anabela, haar zus en vrienden een beweging op. Twee jaar lang voerden ze strijd. “Uiteindelijk slaagden we erin de pesticiden en meststoffen terug te sturen naar de bedrijven en landen die ze hadden gedoneerd,” vertelt ze met trots in haar stem. “Deze overwinning inspireerde ons om onze beweging om te vormen tot een organisatie, de eerste milieu- en sociale organisatie in Mozambique.” Het was het begin van Justiça Ambiental.

Strijd voor milieu- en sociale rechtvaardigheid

Sinds de oprichting zet Justiça Ambiental zich in voor milieubescherming en sociale rechtvaardigheid. Anabela en haar team richten zich op het monitoren en beïnvloeden van beleidsbeslissingen die impact hebben op het milieu en de rechten van lokale gemeenschappen, vooral in relatie tot grote infrastructurele en industriële projecten.

Ze voeren campagnes, verzamelen en verspreiden informatie en werken nauw samen met lokale gemeenschappen om duurzame en rechtvaardige oplossingen te promoten. “Zo bevorderen we het herstel van traditionele landbouwmethodes, die door commerciële landbouw en internationale hulp zijn verdrongen. Deze praktijken zijn cruciaal voor de duurzaamheid en veerkracht van lokale gemeenschappen en helpen de klimaatimpact te verminderen zonder chemische pesticiden of meststoffen te gebruiken,” vertelt Anabela.

Daarnaast ondersteunen ze de bouw van klimaatbestendige structuren met lokaal beschikbare materialen en implementeren ze kleinschalige zonne-energieprojecten. Anabela benadrukt: “In een land waar slechts 40% van de bevolking toegang heeft tot elektriciteit, zijn één of twee zonnepanelen voor een gemeenschap veel effectiever dan een groot project zoals een stuwdam.” Dergelijke dammen veroorzaken vaak aanzienlijke problemen, zoals veranderingen in lokale ecosystemen, verstoringen van traditionele levenswijzen, en verlies van landbouwgrond. Veel van de opgewekte energie wordt bovendien geëxporteerd, vaak naar Zuid-Afrika. “De lokale bevolking profiteert dus zelden van deze stuwdammen,” aldus Anabela.

Schijnvooruitgang en vervuilende projecten

Daarom zet Justiça Ambiental zich ook in voor het recht van gemeenschappen om “nee” te zeggen tegen buitenlandse megaprojecten die vooruitgang beloven maar die belofte niet waarmaken. “Integendeel,” verzucht Anabela. Ze wijst op de noordwestelijke provincie Tete, waar sinds 2009 steenkool wordt gewonnen. Rivieren zijn vervuild, visgebieden zijn ontoegankelijk en de bewoners kampen met ernstige gezondheidsproblemen door stof en vervuiling. Een beter leven blijft uit, terwijl alleen een kleine elite profiteert. “Bedrijven uit het Mondiale Noorden, voornamelijk uit Noord-Amerika en Europa, komen naar ons land om hulpbronnen te exploiteren, beloven welvaart, maar verergeren juist vaak de armoede,” legt ze uit. Een recent armoederapport toont aan dat de armoede in Mozambique de afgelopen jaren is gestegen van 46% naar 65%.

Onzekerheid en conflict in Cabo Delgado

Volgens Anabela is de situatie zorgwekkend. Veel mensen zijn boos; ze leven onder barre omstandigheden, zonder enig zicht op verbetering. In Cabo Delgado, een provincie rijk aan aardgas, heeft deze groeiende frustratie geleid tot een gewapend conflict dat al jaren voortduurt. “Jongeren hoopten dat de aardgasprojecten hun leven zouden verbeteren, maar dat is niet gebeurd,” zegt Anabela. Door diepgewortelde armoede en een gebrek aan kansen zijn ze extra kwetsbaar voor rekrutering door extremistische groeperingen. Die maken handig gebruik van propaganda door hen een alternatief te bieden en een doel in hun anderszins uitzichtloze situatie. “Er zijn al duizenden doden gevallen,” voegt ze bedroefd toe.

Ze vervolgt: “Het is moeilijk te zien hoe er verandering kan komen met een partij aan de macht die controversiële projecten blijft goedkeuren.” Sinds de invoering van het meerpartijenstelsel wordt Mozambique nog steeds gedomineerd door FRELIMO. “Ons land heeft een punt bereikt waarop er geen evenwicht of rechtvaardige beslissingen meer zijn. Deze partij is zo verweven met de staat dat er geen onderscheid meer is tussen de regering, het rechtssysteem en de politie; alles opereert onder dezelfde controle. Onze rechten worden voortdurend uitgehold en de beslissingen die voor het land worden genomen zijn verkeerd.”

De impact van klimaatverandering

Anabela legt uit hoe de impact van klimaatverandering de situatie voor de mensen in Mozambique alleen maar moeilijker maakt. “Zo hadden we vroeger duidelijke regenseizoenen, maar dat is veranderd. De regen kan plotseling stoppen of een onverwachte overstroming veroorzaken. Op het platteland verliezen boeren hun oogsten en in de stad kunnen mensen soms niet naar hun werk door overstromingen. Klimaatverandering brengt ook extreme temperaturen met zich mee, zoals intense hitte en onverwachte kou.” Ze kan zich niet herinneren dat het in haar jeugd zo koud was. “En het zijn niet alleen mensen van mijn leeftijd die dat merken, maar iedereen,” benadrukt ze.

Anabela vervolgt: “De stormen en cyclonen worden ook heviger. Zo hadden we 2019 de cyclonen Idai en Kenneth, die aanzienlijke verliezen aan mensenlevens veroorzaakten en enorme schade aan onze infrastructuur. De middelen die nodig zijn om dit soort schade te herstellen, overstijgen de potentiële voordelen van megaprojecten zoals gas en mijnbouw.”

“Daarom strijden we met Justiça Ambiental tegen dit soort projecten,” legt Anabela uit. Ze organiseren petities en verzamelen handtekeningen, zowel lokaal als internationaal. Toch worden hun zorgen vaak genegeerd of gebagatelliseerd door de autoriteiten. “Vaak worden we beschuldigd dat we ’tegen ontwikkeling’ zijn, of dat we het land niet vooruit willen helpen.” Ze worden ook regelmatig bedreigd. “Onze strijd is diep verweven met politiek en overheid, en iedereen die kritiek levert op de regering, loopt het risico bedreigd te worden. Dit is de realiteit waarmee we dagelijks worden geconfronteerd. Maar we proberen er zo goed mogelijk mee om te gaan terwijl we ons werk voortzetten.”

De kracht van kleine overwinningen

Op de vraag hoe ze omgaat met haar emoties, slaakt Anabela een diepe zucht. “Het is niet gemakkelijk, voor mij of mijn team.” Ze benadrukt hoe belangrijk het is om manieren te vinden om hiermee om te gaan. Soms maken ze grappen dat ze een boksbal zouden moeten aanschaffen om hun frustraties af te reageren. “Maar open communicatie binnen het team is fundamenteel,” zegt ze. “We praten dus veel over onze gevoelens en uitdagingen; het helpt om de spanning te verlichten.” De kleine projecten die ze uitvoeren, geven hen ook de kracht om door te gaan. “Deze projecten laten zien dat verandering mogelijk is, zelfs in het licht van enorme uitdagingen. Ze herinneren ons eraan dat er meer is dan megaprojecten, dictaturen en uitbuiting,” aldus Anabela.

Ze beseft dat ze gezien haar leeftijd misschien niet veel overwinningen meer zal meemaken. “Maar het gaat erom dat je volhoudt,” benadrukt ze. “Als we niet verder vooruit kunnen, laten we dan in ieder geval stevig blijven staan en blijven geloven.” Ze legt uit dat activisme iets is waar je, als je eenmaal de onrechtvaardigheden ziet en ertegen begint te vechten, niet meer mee kunt stoppen. “Het is als een virus dat je niet kunt genezen,” zegt ze.

Anabela is trots op haar team. “Iedereen hier gelooft in wat we doen. Onze strijd is zowel voor vandaag als voor de toekomst, en we hopen dat, ook als zien wij de veranderingen nu niet zien, onze kleinkinderen of achterkleinkinderen in een betere wereld zullen leven.”

Verbondenheid en bewustwording

Anabela merkt op dat een van de grootste uitdagingen is dat mensen vaak in hun eigen geïsoleerde werelden leven en alleen binnen hun eigen kringen praten, zonder verbinding te maken met anderen. “Ondanks al het nieuws dat ons bereikt, bouwen we soms een muur om ons heen om onszelf te beschermen, zodat we ons niet hoeven te bekommeren om de problemen van anderen. Er zijn zoveel verschillende belangen en verdeeldheden,” legt ze uit.

“Sommige mensen leiden een comfortabel leven en hebben een vaste baan in industrieën die profiteren van de status quo. Waarom zouden ze zich dan bekommeren om milieu- of sociale organisaties die verandering eisen?” Ze ziet vaak dat mensen ongeïnteresseerd reageren op gesprekken over deze thema’s omdat het hen niet direct raakt. “Wanneer iemand oprecht geïnteresseerd is, voel je dat,” zegt Anabela. ” Verandering begint met bewustwording. Hoewel niet iedereen zijn gedrag zal veranderen, kan een beter begrip leiden tot bewustere keuzes.”

Ze benadrukt dat het belangrijk is om te geloven dat we allemaal een verschil kunnen maken – zelfs in je eentje. “We moeten solidair zijn en begrijpen dat mijn strijd de jouwe is, en jouw strijd de mijne. We moeten bewuster zijn en ons niet alleen op onszelf richten, maar ook kijken hoe we de wereld om ons heen kunnen helpen. Dat is de wereld die we samen moeten creëren,” aldus Anabela.